Rob Jetten (D66): 'Gevaarlijk dat NSC zei: misschien over rechts'

Rob Jetten is nog maar anderhalf jaar minister van Klimaat en Energie, maar met het vallen van Rutte-IV lijkt na de verkiezingen ook het eind van zijn ambtstermijn in zicht te komen. Niet dat de 36-jarige D66’er de politiek verlaat; hij volgde dit jaar Sigrid Kaag op als lijsttrekker en partijleider. Van de monsterzege van 24 zetels die Kaag in 2021 boekte, lijkt D66 er volgens de peilingen echter nog maar zo’n 8 over te houden.

Business Insider bezoekt Jetten in de D66-vleugel van het Tweede Kamergebouw, als onderdeel van onze serie met interviews met lijsttrekkers en prominente aspirant-Tweede Kamerleden, zoals Esmah Lalah (GroenLinks-PvdA), Dilan Yeşilgöz (VVD) en Caroline van der Plas (BBB)

Hoe het ook verloopt na de verkiezingen van 22 november, trots is Jetten op wat hij als minister heeft bereikt. “Nadat er jaren weinig sturing op was gegeven, hebben we de klimaatdoelen eindelijk binnen bereik. En dat in een coalitie waarvan iedereen dacht: we moeten nog maar eens zien of die groene ambities worden waargemaakt.”

CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal en Pieter Grinwis van de ChristenUnie zeggen tegen ons blij te zijn dat Rutte-IV erop zit. U ook?

“Nou, kijk.. het had niet onze voorkeur, deze coalitie. Dat weet natuurlijk iedereen, daarom duurde de formatie zo lang. Uiteindelijk heeft Sigrid Kaag toen de stap gezet om met deze vier partijen te onderhandelen, want dit land verdiende ook weer een nieuw kabinet. Dat leverde een heel progressief regeerakkoord op. We hadden grote ambities op onderwijs, klimaat, investeringen in de cultuursector en wilden we een meer pro-Europese houding vanuit het kabinet. Op al die vlakken hebben we geleverd. Ook realiseerden we met Hans Vijlbrief een andere aanpak rondom de aardbevingsschade in Groningen.”

“Op het gebied van stikstof is er dan weer onvoldoende gebeurd. De economie zit nog steeds op slot, de natuur slaat er slecht voor en boeren weten onvoldoende waar ze aan toe zijn. Of neem migratie. Het is natuurlijk heel cynisch dat het kabinet erop is gevallen, terwijl er zo'n groot pakket klaar lag om eindelijk meer grip op migratie te krijgen.”

“Ik ben twee dagen chagrijnig geweest van de kabinetsval. Daarna dacht ik: oké, dan moeten we nu ook de kans benutten om in verkiezingen het verschil tussen partijen duidelijk te maken. Op onderwerpen waar de afgelopen jaren te weinig is gebeurd, kunnen we dan weer meer leiderschap laten zien.”

Ondernemers verliezen ondertussen het vertrouwen in de politiek, bleek afgelopen week uit een enquête van werkgeversorganisaties. Ze zien hun kosten stijgen en klagen over de toenemende regeldruk. D66 zat afgelopen twee kabinetten in de regering. Hoe verklaart u dit verminderde vertrouwen?

“Ik denk dat die regeldruk al zo’n twintig jaar een grote frustratie vormt voor ondernemers. Op dat vlak is er dan ook onvoldoende gelukt. De problemen hebben veelal te maken met krapte en schaarste op de arbeidsmarkt, heb ik gemerkt.”

“Als bedrijven niet de juiste mensen kunnen vinden voor hun vacatures, remt dat de ontwikkeling van hun bedrijf. Tegelijkertijd is er sprake van schaarste in energie en grondstoffen. Ik heb als minister gemerkt dat de meeste ondernemers de overheid al ver vooruit zijn in het nadenken over het verduurzamen van hun bedrijf. Ze willen aan de slag, maar weten niet waar ze moeten beginnen. Ze denken dan: het is zo ingewikkeld, laat maar zitten. Het ontbreekt ze aan tijd om ingewikkelde subsidies aan te vragen. Die hulp en ondersteuning moeten dus zo simpel mogelijk worden.”

Hoe wilt u dat doen?

“We willen de komende jaren telkens 1 miljard euro extra vrijmaken voor bedrijven die innoveren en verduurzamen. Ook willen we veel meer maatwerkadvies geven, met name bij kleine bedrijven waar men niet een aparte functionaris duurzaamheid in dienst heeft. Er moet bijvoorbeeld iemand langskomen die je duidelijk vertelt wat je zou kunnen doen om je bedrijfspand te verduurzamen. Dat je gewoon een pakket krijgt met advisering en subsidiëring.”

“Om de arbeidsmarktkrapte op te lossen, moet werken meer gaan lonen. Ik spreek veel mkb’ers die zeggen: als mijn mensen één dag in de week meer zouden werken, zijn mijn problemen opgelost. Wij stellen daarom een urenbonus voor aan alle werknemers die meer dan drie dagen per week werken. Ook stellen we gratis kinderopvang voor, om het combineren van werk en privé gemakkelijker te maken.”

Opvallend was dat het doorgaans zo kosmopolitische D66 onlangs in de Tweede Kamer instemde met een motie voor de versobering van de 30 procent-regel. Deze wet geeft expats de eerste vijf jaar in Nederland recht op een 30 procent lagere inkomstenbelasting. Techbedrijven balen van de motie, die het gehaald heeft. Zij zijn bang dat ze minder gemakkelijk buitenlands talent aan kunnen trekken.

“Wij zijn voor het in stand houden van die 30 procent-regeling”, benadrukt Jetten echter. Waarom hij dan toch voor de motie stemde? Omdat deze ook regelt dat de rente op studieleningen minder wordt verhoogd, beargumenteert Jetten. “We wilden dat signaal steunen.”

Een motie van D66 en SP om de rente op studieleningen te bevriezen en de btw op sierteelt te verhogen, haalde het niet. “Wat ons betreft regelen we bij een nieuwe kabinetsformatie een andere dekking voor de studierente”, zegt Jetten, “zodat de 30 procent-regeling overeind blijft”.

Klimaatbeleid levert dikwijls weerstand op. Zo ergeren veel Nederlanders zich aan de subsidieregeling op elektrische auto’s, omdat die vaak toekomt aan meer vermogende Nederlanders. Toch willen jullie deze subsidie behouden, lezen we in het D66-programma. Dan blijf je dus mensen subsidiëren die toch al goed verdienen. Hoe wilt u Nederlanders dan meekrijgen in het klimaatverhaal?

“Terecht dat je die vraag stelt. Elektrische auto's zijn beter voor het milieu dan fossiele auto's, als je naar de hele levenscyclus kijkt. De komende paar jaar blijft subsidie nodig om de groei van elektrische auto's in Nederland te ondersteunen. We weten uit onderzoek dat dat de beste manier is om elektrisch rijden op de lange termijn aantrekkelijk te houden. Wel willen we dat de subsidies meer naar de tweedehands en beter betaalbare elektrische markt gaan. Dus niet naar de dikke SUV’s die je nu ziet, maar naar modellen van onder de 35.000 euro.”

Daaraan parallel wil Jetten toe naar rekeningrijden. “Dit vinden we de eerlijkste manier om autorijden überhaupt te belasten. Dus niet het kopen of het bezitten van een auto, maar het aantal kilometers dat je maakt. We maken daarbij onderscheid naar de regio. Want als je bij mij in de buurt woont [Jetten woont in Gelderland, red.], moet je vaak meer kilometers rijden dan in de Randstad. Ook willen we een gewichtscorrectie voor elektrische auto's, want die zijn soms erg zwaar.”

De salderingsregeling voor zonnepanelen willen jullie dan weer afbouwen, terwijl andere partijen juist zeggen: hou die nou nog even, zodat ook lagere en middeninkomens kunnen profiteren.

“Ja, alleen is dat een hele domme manier om die doelgroep te bereiken. De salderingsregeling was briljant om veel mensen überhaupt aan zonne-energie te krijgen. Het is een al een jaren lopende discussie.”

“Mensen zonder zonnepanelen betalen nu via hun energiebelasting voor de mensen mét zonnepanelen. Het is een asociaal systeem voor mensen die niet kunnen investeren in zonnepanelen of dat niet mogen, omdat de verhuurder niet meewerkt.”

“Het is wel belangrijk dat iedereen met zonnepanelen gewoon een goede terugverdientijd heeft. Wij willen er daarom een minimum terugleververgoeding voor in de plaats. Als de overheid elk jaar de minimumvergoeding vaststelt, weet dat je binnen maximaal zeven jaar je zonnepanelen terug kunt verdienen, zoals dat bij de salderingsrekening ook het geval was.”

Volgens de Raad van State dreigen we nog altijd de klimaatdoelen van 2030 – 55 procent minder CO2-uitstoot – niet te halen. Met het huidige beleid halen we ze alleen als alles – het weer en de energiemarkt – meezit. U bent minister van Klimaat. Wat gaat er mis?

“We zijn er veel te laat mee begonnen, maar we zijn nu met een enorme inhaalslag bezig. Van het vieste jongetje van de klas in Europa worden we één van de groene koplopers.”

“We hebben enorme investeringen gedaan in de uitrol van wind op zee, het aanleggen van een waterstofbackbone en een actieprogramma tegen netcongestie. Door nieuwe energiewet, die hopelijk komend jaar nog door beide Kamers wordt goedgekeurd, wordt het delen van energie ook veel makkelijker. We hebben de afgelopen anderhalf jaar veel in beweging gezet en daardoor zie je nu dat het de goede kant op gaat.”

In uw verkiezingsprogramma staat dat Nederland al in 2040 klimaatneutraal moet zijn. In 2030 moeten we 60 procent minder CO2 uitstoten. Toch, hoe realistisch zijn nóg strengere doelen, als we de huidige doelen nu al niet halen?

“De afgelopen paar jaar zijn er heel vaak voorspellingen gedaan over waar Nederland nu zou staan. In het kabinet waar Rutte en Timmermans nog samen in zaten, zouden we 32 procent minder uitstoten in 2030. Nu liggen we op koers voor 55 procent reductie. We zijn kampioen zonne-energie in Europa en één op de drie laadpaden voor elektrische auto's in Europa staat in Nederland. Het energiegebruik is terug naar het niveau van 1970. In een paar jaar tijd kan er dus heel veel gebeuren.”

“In de komende paar jaar leveren we heel veel grote windparken op zee op. Hierdoor kan de industrie sneller elektrificeren en groene waterstof produceren. Richting het eind van het decennium gaat de klimaatimpact, geloof ik, echt heel hard de goede kant op.”

Het Klimaatfonds acht Jetten essentieel voor het halen van de klimaatdoelen. Begin dit jaar nog speelde hij subsidie uit dit fonds klaar voor drie bedrijven die plastic flessen maken van suikerbieten. “Zij willen in Nederland grootschalige circulaire plasticproductie van de grond krijgen. Daarmee bouw je het nieuwe verdienvermogen van Nederland op.”

“Wat ik wel gevaarlijk vind, is dat NSC [de partij van Pieter Omtzigt, red.] onlangs zei: we willen misschien wel een kabinet over rechts. Dan krijg je allemaal partijen die het Klimaatfonds misschien willen afschaffen, terwijl dit fonds juist een manier biedt om de duurzame economie op te bouwen. Het biedt bedrijven duidelijkheid en financiering.”

D66 staat er slecht voor in de peilingen, al is uw partij er berucht om in de laatste weken voor de verkiezingen plots fors te groeien. Denkt u het tij nog te kunnen keren?

“We hebben de klim omhoog langzaamaan ingezet. We zijn in verschillende peilingen plusjes aan het doen. Dat geeft wel vertrouwen.”

Veel van uw kiezers lijken over te stappen naar GroenLinks-PvdA, dat volgens de peilingen kans maakt de grootste te worden. Waarom zou je als progressieve kiezer nog op D66 stemmen, als GroenLinks-PvdA mogelijk de premier kan leveren?

“Je kunt kiezen voor een partij die aan de zijlijn staat te roepen om zijn eigen gelijk te halen, of voor een partij die verantwoordelijkheid neemt, niet alleen over verandering praat, maar het ook daadwerkelijk brengt met aantoonbare resultaten uit de afgelopen periode. Denk aan de onderwijsinvesteringen, klimaatresultaten en bijvoorbeeld de gaskraan in Groningen die dicht gaat. Allemaal zaken die zonder D66 niet waren gebeurd.”

“Ook verschillend is het optimisme dat je bij D66 vindt en het geloof dat het morgen ook echt beter kan worden, terwijl ik in de ondertoon bij Timmermans toch iets meer de hang naar het verleden proef. De belastingen op ondernemen gaan bij PvdA-GroenLinks bovendien echt door het dak. Wil je geld verdelen in dit land, dan moet je het eerst verdienen, vinden wij, dus moet je ruimte bieden aan dat ondernemerschap. Ik hoop dat dat in die laatste weken heel duidelijk het verschil zal maken.”

Timmermans zei zondag in het RTL-debat dat de stikstofdoelen voor 2030 wat hem betreft niet heilig meer zijn. Wat vinden jullie daarvan?

“GroenLinks- en PvdA-kamerleden schreeuwden de afgelopen jaren continu moord en brand, omdat ze vonden dat we moeten luisteren naar wat de wetenschap ons vertelt over de staat van de natuur. Ik vind het dan ook wonderbaarlijk dat Timmermans dit nu al weggeeft, terwijl het in zijn eigen verkiezingsprogramma staat.”

“Ik denk ook: wat voor beloftes doe je aan het land? Het is uiteindelijk de rechter die de overheid al meermaals op de vinger heeft getikt dat vergunningen niet mogen worden afgegeven omdat de stikstofproblematiek niet op orde is. Het gaat om vergunningen voor woningbouw, voor de energie-infrastructuur, maar ook voor boeren.”

Toch verschilt uw partij ook weer niet zo gek veel van die van Timmermans. Stel dat de voor D66 slechte peilingen uitkomen, is een fusie van uw partij met GroenLinks-PvdA dan een denkbaar toekomstbeeld?

Lacht: “Dat zie ik niet gebeuren. Ik zie nu sowieso een heel ingewikkeld fusieproces tussen deze twee partijen. Dat heeft soms ook tijd nodig, dus heel goed dat ze het proberen. Ik denk dat we meer sterke progressieve en groene krachten nodig hebben in de Nederlandse politiek.”

“Wij zijn uiteindelijk echt een sociaal-liberale partij, die sterk gelooft in de kracht van het individu. Wij willen daarin investeren via goed onderwijs en door ruimte te bieden aan ondernemerschap. Wij zijn veel internationaler gericht, terwijl GroenLinks-PvdA toch altijd erg naar de overheid kijkt, die een vangnet zou moeten organiseren. Wij bieden liever een springplank zodat mensen veel van het leven kunnen maken.”

Blijft u aan als partijleider als D66 fors verliest?

“Ja, want ik heb het echt onwijs naar mijn zin. Ik voer een onbevangen en optimistische campagne en hoop dat mensen het vertrouwen aan me zullen geven.”

“Het draait op 22 november niet zozeer om een keuze tussen Jetten en Timmermans. Het gaat eigenlijk veel meer over de vraag: gaan we een rechts-conservatieve koers varen met allerlei partijen die tegen de EU zijn, uit de euro willen en tegen de klimaataanpak zijn? Met partijen die tegen de internationale blik van Nederland zijn als het gaat om het onderwijs en de economie? Dat is, denk ik, gevaarlijk voor het verdienvermogen van Nederland.”

Welke coalitie zou uw partij graag deel van uitmaken?

“Ik sluit twee partijen uit van de coalitie: de PVV en Forum voor Democratie. Zij willen niet meedoen aan de democratische regels. Met alle andere partijen is er volgens mij zaken te doen. Wel zullen wij altijd kijken of het lukt om in onderwijs te investeren, door te gaan met de klimaataanpak en een eerlijke economie waar werken meer loont.”

Dus een coalitie over centrumlinks, zoals oud-partijleider Jan Terlouw aanraadt, geniet niet per se uw voorkeur?

“Nou ja, dat kan het worden, maar ik vind het zorgwekkend dat de VVD de PvdA half uitsluit en vooral naar de PVV lonkt. Of dat Timmermans zegt: ik wil eigenlijk sowieso niet met de VVD. Dan sluit je routes over het midden uit en beland je al heel snel op coalities op de flanken. En de flanken, daarmee hebben we na Kok en Balkenende twee keer een experiment gehad, één keer met LPF en één keer met de PVV. Dat waren volgens mij geen experimenten waar we heel blij van zijn geworden.”

Dit was het vierde interview in onze verkiezingsreeks. Lees eerdere interviews terug:

• VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz: ‘Je moet niet bedrijven uit Nederland wegpesten, een belastingtarief moet fair zijn’
• Esmah Lahlah (GroenLinks-PvdA): ‘Kerncentrales zijn duur en overbodig’
• Caroline van der Plas (BBB): ‘Wij gaan ervan uit dat zowel Omtzigt als BBB meer zetels halen dan in de peilingen’